Çalışma hayatınız boyunca hiç hakaret, tehdit, düşmanca bakış veya kötü muameleyle karşılaştınız mı? İşten eve yorgun geldiğiniz, sabahları en son istediğiniz şeyin işe gitmek olduğunu, kendinizi yetersiz, güvensiz, içinde bulunduğunuz gruptan dışlanmış hissettiğiniz hiç oldu mu? Peki ya çalışma ortamınız nedeniyle zihinsel ve fiziksel sağlığınızın bozulduğunu düşündüğünüz zamanlar? Bu sorulara cevabınız çoğunlukla evet ise siz de mobbing mağduru olabilirsiniz.
İş yeri zorbalığı
Hep gündemde kalmayı başarıyor. Sistematik olarak her geçen gün artıyor. Maruz kalanı hayatından bezdiriyor. Türkçe karşılığı konusunda bir netlik olmasa da (İş yerinde psikolojik şiddet literatüre yeni giren bir kavram olduğundan Türkçe karşılığı konusunda henüz bir mutabakat bulunmamakta ve bir terminoloji sorunu yaşanmaktadır.) mobbing, maruz kalan kişiyi korkutmak ve taciz etmek amacıyla uygulanan “psikolojik taciz, yıldırma, ayrımcılık, duygusal linç, psikolojik şiddet” olarak tarif ediliyor.
Mobbing, iş yeri zorbalığı olarak da biliniyor. Kanıtlanmasının zor olması, kişiden kişiye farklı tanımlanması çözümsüzlüğe yol açıyor.
Her olumsuz davranış mobbing olarak genelleştirilmemeli
Türkiye’de çalışma hayatında karşımıza şöyle bir tablo çıkıyor; kişiler arası en ufak bir sürtüşme mobbing olarak genelleştirilebiliyor. Mobbing davası Yargıtay kararları; “münferit eylemler mobbing niteliğinde sayılmaz.” diyor. Anlık öfke ile süreklilik göstermeyen geçici davranışlar mobbing sayılmıyor. Örneğin, yöneticinin otoriter olması tek başına mobbing uygulandığı anlamına gelmiyor. Kişilik haklarının ihlal edilip edilmediğini ise her somut olayın özelliğine göre değerlendirmek gerekiyor. İş yerinin günlük stresinden dolayı bir olay üzerine işçiyi azarlamak tek başına mobbing sayılmıyor.
Hareketin mobbing sayılabilmesi için sistematik, sürekli ve kasıtlı olması gerekiyor. Mobbing davranışına maruz kalan mağdurun durumla baş etmekte zorlanması ve sağlığının bundan etkileniyor olması gerekiyor. Ayrıca hareketin amacının da doğru tespit edilmeli. Çünkü mobbingde amaç, iş ilişkisi içinde bulunduğu kişiden kurtulmak, ona zarar vermek veya onu yıldırmak olmalı. Kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılması gerekiyor.
Her öykü, yargıda kesin mobbing kararı ile sonuçlanmıyor
Mobbing karar verilmesi güç bir durum. Yargıtay, mobbing davalarında kritik bir eşik arıyor. Bir öykü olsa da her öykü kesin mobbing kararı ile sonuçlanmıyor. Çünkü çoğunlukla ispat edilmesi zor ruhsal bulgular karşımıza çıkıyor.
Manevi tazminat talep edebilmek için mobbingi teşkil eden davranışların kişilik haklarına zarar vermesi gerekiyor. Yani mobbing olarak belirtilen her davranış manevi tazminat sonucunu doğurmuyor. Bazen işçinin fesih için olumsuz davranışı fırsata dönüştürdüğüne tanıklık ediliyor. Oysa dava aşamasında iş yeri ortamına bakılıyor. Davacının iş arkadaşlarıyla ilişkisi nasıl? Öyküde anlatılanlarla ortam paralellik gösteriyor mu inceleniyor.
Alman Çalışma psikoloğu Heinz Leymann’a göre, iş yerinde ortaya çıkan ara sıra olaylar ve çözüme kavuşturulan tartışmalar mobbing olarak kabul edilmiyor. Mobbing; kasıtlı, bilinçli ve belli bir sistematik şeklinde yıpratma amacıyla gerçekleştirilen davranış olarak tanımlanıyor.
Mobbing sayılmayan davranışlar
Gerek işveren gerekse çalışan tarafından kötü niyetli kullanıma açık olan iş yerlerinde psikolojik taciz, çok yönlü değerlendirilmesi gereken bir durum olarak karşımıza çıkıyor. Bireyin kendi hata ya da kusurlarının gündeme geldiği bazı durumlarda ise psikolojik taciz iddiası bir çeşit “savunma aracı” olarak kullanılabiliyor.
- İş yerlerinde psikolojik taciz olgusu bazı durumlarda diğer olumsuz davranışlarla karşılaştırılabiliyor ancak bunlar psikolojik taciz sayılmıyor.
- Farklı hukuki nitelik ve sonuçlar içerdiğinden fiziksel şiddet, cinsel taciz ve/veya hakaret niteliğindeki davranışlar,
- Arizi, tek seferlik ya da birden çok tekrarlansa bile strese ve doğal iş yoğunluğuna bağlanabilecek süreklilik arz etmeyen olumsuz tutum, davranış, tartışma ve çekişmeler,
- İş yeri dışında gerçekleşen tutum ve davranışlar ile benzeri uyuşmazlıklar iş yerlerinde psikolojik taciz olarak değerlendirilmiyor. (1)
Mobbing ile ilişkili olmasına rağmen mobbing sayılmayan kavramlar
İş yerinde olumsuz olarak nitelendirilen her davranış mobbing teşkil etmiyor. Bazı durumlar mobbing ile karıştırılabiliyor veya mobbinge benzeyebiliyor.
Temelde 4 davranış biçimi mobbing sayılmıyor. Bunlar:
Çatışma: Normal bir çatışmayla mobbing arasındaki fark; taraflar arasındaki güç dengesizliği ile söz konusu davranışların hangi sıklıkta gerçekleştiği ve ne kadar zamandır devam ettiğidir. Mobbingde, sürekli tekrarlanan ve istikrarlı şekilde devam eden davranışlar söz konusudur. Bu nedenle, sıradan, bağımsız çatışma davranışları mobbing değildir.
Şiddet: İş yerinde şiddet ve mobbing kavramlarının her ikisinde de güç ve yetki kötüye kullanılmaktadır. Mobbing, tekrar eden bir dizi davranış olarak tanımlanırken, iş yeri şiddetine tek bir davranış bile yeterli olabilmektedir. Mobbing, daha çok psikolojik temelli davranışlar bütünü iken, şiddet tek bir davranışla bile ortaya çıkabilen bir durum olarak mobbingden ayrılır.
Kabalık: İş yerinde kabalık kavramının, mobbingden ayrıldığı nokta, daha genel bir davranış biçimi olmasıdır. Mobbing, bir veya birkaç kişiye yönelik olarak gerçekleştirilebilmekte iken, iş yerinde kabalık herkese yönelik olabilmektedir. Dolayısıyla, kaba davranışlar kişiyi rahatsız etmekle birlikte, mobbingin yarattığı etkilere neden olmamaktadır.
Cinsel taciz: Bir kişinin kendi isteği dışında cinsel içerikli tekliflere, şakalara, hakaretlere ve/veya bunları içeren görsel, sözlü ya da fiziksel davranışlara maruz kalmasıdır. Cinsel taciz her ne kadar mobbingle birlikte anılabilecek bir kavram gibi dursa da tam olarak birlikte oldukları söylenemez. Şöyle ki; her cinsel taciz mobbing olmadığı gibi, her mobbing de cinsel tacizi barındırmaz. Ancak birbirlerinden kesinkes ayrıldıkları da söylenemez. İş yerinde cinsel tacizin mobbingle birlikte görüldüğü alanlar da vardır. (2)
Özetle yaşanan olay tek seferlik olmuşsa ya da olay birden çok kez yaşansa bile iş yerindeki strese bağlı olarak ya da iş yoğunluğu sebebi sonucu süreklilik arz etmeyen bir olumsuz davranış, zorbalık, tartışma ve çekişme olmuşsa mobbing sayılmaz. Kötü niyet, kasıt, süreklilik yoksa, sistemli bir şekilde yapılmıyorsa mobbing değildir.
Podcast olarak dinlemek için: https://open.spotify.com/episode/1HGoS6BCqmipkT5KoBme8P
Kaynak: